ഹൈന്ദവ ദേവതകളില്‍ പ്രമുഖ സ്ഥാനമാണ് ശിവഭഗവാനുള്ളത്. ഹൈന്ദവ സംസ്കാരത്തിന്‍റെ ഈറ്റില്ലമായ ഭാരതത്തില്‍ എത്രയോ അധികം ശിവക്ഷേത്രങ്ങളുണ്ട്. അതില്‍ മുഖ്യ സ്ഥാനമുണ്ട് ഗുജറാത്തിലെ സോമനാഥ ക്ഷേത്രത്തിന്.
സ്കന്ദപുരാണം, ശ്രീമദ് ഭഗവത്ഗീത, ശിവപുരാണം എന്നിവയില്‍ സോമനാഥനെ കുറിച്ച് പരാമര്‍ശമുണ്ട്. ഭാരതത്തില്‍ വിവിധയിടങ്ങളിലുള്ള പന്ത്രണ്ട് ജ്യോതിര്‍ലിംഗങ്ങളില്‍ ആദ്യത്തേതാണ് സോമനാഥ ക്ഷേത്രത്തിലെ ശിവലിംഗം. ആറ് തവണ ഇസ്ലാം കടന്ന് കയറ്റം ഉണ്ടായി ക്ഷേത്രം നശിപ്പിക്കപ്പെട്ടെങ്കിലും ഇവിടത്തെ ജ്യോതിര്‍ലിംഗം അതിനെയൊക്കെ അതിജീവിക്കുകയുണ്ടായി.
നമ്മുടെ സമൂഹത്തിലെ സാംസ്കാരിക ഐക്യവും പുനര്‍നിര്‍മ്മാണ തല്പരതയും ഒക്കെ പ്രകടമാകുന്നതാണ് ക്ഷേത്രത്തിന്‍റെ നിലനില്പിലൂടെ വ്യക്തമാകുന്നത്. കൈലാസപര്‍വതത്തിന്‍റെ മാതൃകയിലാണ് ഇപ്പോഴത്തെ ക്ഷേത്രം നിര്‍മ്മിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നത്. ഇപ്പോഴത്തെ മാതൃകയിലുള്ള ക്ഷേത്ര നിര്‍മ്മാണത്തിന് മുന്‍‌കൈ എടുത്തത് ഇന്ത്യയിലെ ഉരുക്ക് മനുഷ്യന്‍ എന്ന പേരിനുടമയായ സര്‍ദാര്‍ വല്ലഭായ് പട്ടേലാണ്.
സഭാമണ്ഡപം, ഗര്‍ഭഗൃഹം, നൃത്യമണ്ഡപം എന്നിവ ഉള്‍പ്പെടുന്നതാണ് ക്ഷേത്രം. നൂറ്റി അന്‍പത് അടി ഉയരമുള്ള ശിഖരവും ഇവിടെ ഉണ്ട്. ശിഖരത്തിന് മുകളിലുള്ള കലശത്തിന് മാത്രം 10 ടണ്‍ ഭാ‍രമുണ്ട്. ധ്വജത്തിന് 27 അടി ഉയരവും ഒരടി
WD
WD
ചുറ്റളവും ഉണ്ട് . അഭദിത് സമുദ്രമാര്‍ഗ് തീര്‍സ്തം‌ഭ്, ദക്ഷിണധ്രുവത്തിലേക്കുള്ള സമുദ്രപാതയെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു. ഇത് ഭൌമശാസ്ത്രത്തെ കുറിച്ചുള്ള പുരാതന ഇന്ത്യയിലെ അറിവും ജ്യോതിര്‍ലിംഗം സ്ഥാപിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നതിന്‍റെ തന്ത്രപരമായ പ്രാധാന്യത്തെയും സൂചിപ്പിക്കുന്നു. മഹാറാണി അഹല്യാ ഭായി നവീകരിച്ച ക്ഷേത്രം പ്രധാന ക്ഷേത്ര സമുച്ചയത്തിന് സമീപം ഉണ്ട്.
